Europejski pająk roku 2013
Gryziel zachodni – Atypus affinis Eichwald, 1830
Gryziel zachodni Atypus affinis Eichwald, 1830 należy do rodziny gryzielowatych (Atypidae) – szeroko w świecie rozmieszczonej i liczącej 49 gatunków. Podobnie jak inne pająki z podrzędu Mygalomorphae, gryzielowate mają masywne ciało, dwie pary płuc, szczękoczułki wysunięte do przodu a kolec jadowy ułożony wzdłuż osi ciała.
W Europie występują 3 gatunki z rodzaju Atypus:
Atypus affinis – gryziel zachodni – największy i najbardziej pospolity w Europie zachodniej (link)
Atypus muralis – gryziel stepowy – najmniejszy z nich (link)
Atypus piceus – gryziel tapetnik (link )
Wszystkie są silnie zagrożone i znajdują się na czerwonych listach w większości krajów europejskich, w tym także w Polsce (Staręga i in. 2002).
Atypus affinis występuje na nizinach (do 600 m) – głównie w zachodniej, środkowej i północnej Europie. Zajmuje ciepłe i nasłonecznione łąki, murawy, zbocza i skarpy a nawet świetliste bory sosnowe. Długość ciała samców (z wyłączeniem szczękoczułków) waha się od 7 do 10 mm, zaś samice osiągają do kilkunastu mm. Samce są czarne, samice ciemnobrązowe a młode wyraźnie jaśniejsze. W porównaniu z dwoma pozostałymi gatunkami, gryziel zachodni ma jasną plamę na końcu zewnętrznej części rzepki I. pary nóg oraz silnie wydłużone, trójsegmentowe tylne kądziołki przędne. Dla odmiany, tylne kądziołki u Atypus piceus mają jasną końcową obwódkę, zaś A. muralis ma kądziołki czterosegmentowe.
Gryziele żyją w norach długich na 10–30 cm, które same kopią i wyściełają mocną przędzą o strukturze delikatnego zamszu. Na powierzchni gruntu swobodnie wystaje łowna część rurki, o średnicy ok. 1 cm i długości ok. 10 cm. Jest ona zakamuflowana cząstkami gleby, piasku i detrytusu. Pająk siedzi wewnątrz nory i czeka na ofiary wędrujące po powierzchni. Atakuje je poprzez ścianką rurki, wciąga do środka a dziurę łata później. Do jego najczęstszych ofiar należą mrówki, chrząszcze, krocionogi i pareczniki.
Samce można spotkać jesienią, gdy wędrują w poszukiwaniu samic (u tapetnika szczyt samczej aktywności przypada na maj i czerwiec). Samce poszukują samic w norach, wprawiając w wibrację ich rurkowate oprzędy. Zaakceptowane wchodzą do nory i kopulują. Tu także, w rozszerzonej części nory samice składają kokon, zawierający do 100 jaj. Młode wykluwają się jesienią i pozostają z matką do wiosny, korzystają z zapasów żółtka i nie odżywiają się. Norę opuszczają w ciepłe dni marca i rozprzestrzeniają się na niciach babiego lata (ballooning).
W odróżnieniu od innych środkowoeuropejskich gatunków pająków, gryziele są długowieczne, bo mogą żyć do 10 lat.
Christoph Hörweg & Marek Żabka
