Europejskim Pająkiem Roku 2012
Sieciarz jaskiniowy – Meta menardi (Latreille, 1804)
Jest kilka powodów dla których Meta menardi (Latreille, 1804) wybrano pająkiem roku 2012. Po pierwsze, gatunek jest reprezentantem fascynującej rodziny kwadratnikowatych (Tetragnathidae) – dotychczas niewyróżnianej. Po drugie, jako mieszkaniec jaskiń może funkcjonować w roli bohatera dwóch kategorii: wśród pająków jako takich i wśród „jaskiniowców”.
Oto krótka prezentacja naszego bohatera
Sieciarz jaskiniowy (Meta menardi) jest jednym z 955 gatunków Tetragnathidae znanych z całego świata. W Europie występuje 29 gatunków, w tym 19 odnotowano w Europie Środkowej. Ma szerokie rozmieszczenie geograficzne; znany jest z całej Palearktyki, z wyjątkiem Japonii. W centralnej Europie zamieszkuje tereny krasowe, np. w Alpach Frankońskich i Szwabskich. W Polsce spotykany jest m. in. w Ojcowskim Parku Narodowym. Żyje w jaskiniach, piwnicach, wyrobiskach górniczych i rumowiskach skalnych o średnim poziomie wilgotności, w temperaturze powyżej 7°C.
Ciało samców osiąga 11-13 mm długości, samice mierzą 14-17 mm. Ubarwienie jest raczej ciemne: głowotułów czerwonobrązowy a odwłok w różnych odcieniach brązu z delikatnym jaśniejszym wzorem i dwiema owalnymi plamami. Brązowe nogi mają czarne obwódki.
Meta menardi można pomylić z innym mieszkańcem jaskiń, np. z Metellina merianae (Scopoli, 1763), ten drugi jest jednak mniejszy, ubarwiony w szarych odcieniach. Ponadto, buduje rozleglejsze sieci z większą liczbą promieni i nici łownych a jego ulubioną zdobyczą są owady latające.
Równie duży i podobnie ubarwiony jest inny krewniak naszego bohatera, Meta bourneti Simon, 1922. Ten z kolei znany jest tylko z izolowanych stanowisk w Nadrenii Palatynacie (Niemcy).
Fauna jaskiniowa obejmuje wiele innych gatunków pająków, wykazujących przystosowania do podziemnego życia. Są one zwykle znacznie mniejsze (np. Linyphiidae) i trudno je pomylić z przedstawicielami rodzaju Meta, zwłaszcza z naszym bohaterem. Jako wyraz adaptacji do życia w ciemności, niektóre z nich wykazują tendencję do regresji oczu.
Zaloty u wymienionych gatunków z rodzaju Meta zwykle mają miejsce wczesnym latem. Następnie, od połowy lipca do początków sierpnia, samica buduje kokon o średnicy 2-3 cm, zawiesza go na nici i strzeże przez kilka tygodni po czym umiera. W końcu sierpnia młode są widoczne wewnątrz jako czarne kropki. Nie opuszczają jednak kokonu aż do wiosny następnego roku. Wtedy kierują się do wyjścia jaskini i można je obserwować przez kilka tygodni. W tym czasie niektóre kolonizują inne jaskinie, część pozostaje w starej. Meta menardi osiąga wiek 2-3 lat – w odróżnieniu od większości gatunków, które żyją jeden rok.
Sieć Meta menardi ma 20-30 cm średnicy, zawiera nieliczne nici łowne i można ją uznać za szczątkową (w porównaniu np. do krzyżaka ogrodowego). Stąd, rzadko jest skutecznym narzędziem do polowania. Sieciarz jaskiniowy spędza większość czasu na ścianach jaskini, gdzie łowi stonogi, chrząszcze, wije, ćmy i inne motyle, ślimaki i inne małe zwierzęta. Ofiary zawiesza na niciach pajęczyny. Zarówno dieta, jak i sposób polowania są adaptacją do jaskiniowego życia. Pająk ma opinię zwierzęcia jadowitego: jego ukąszenie powoduje ból porównywalny do użądlenia osy.
Sieciarz jaskiniowy bywa nazywany krzyżakiem jaskiniowym, mimo, że nie należy do rodziny krzyżakowatych (Araneidae). Z powodu swych rozmiarów jest jednym z najbardziej charakterystycznych i ważnych mieszkańców jaskiń i wyrobisk górniczych strefy klimatu umiarkowanego, reprezentując całą grupę organizmów, często rzadkich i chronionych. Wybór Meta menardi, jak podkreślają m. in. członkowie German Cave and Karst Researchers, jest próbą skierowania większej uwagi na jaskinie i podobne środowiska – jako miejsca zamieszkiwane przez fascynujące zgrupowania zwierząt. Wybór jest także dowodem owocnej współpracy arachnologów i speleologów.
Zatem: gdy jesteś w jaskini – miej oczy otwarte: sieciarz jaskiniowy czai się w pobliżu!
Christoph Hörweg & Marek Żabka
