Europejski Pająk Roku 2011
Lejkowiec labiryntowy – Agelena labyrinthica (Clerck, 1757)
Lejkowiec labiryntowy jest jednym z ponad pięciuset gatunków, reprezentujących rodzinę lejkowcowatych (Agelenidae). Ma ona światowy zasięg; z Europy znanych jest 180 gatunków, z czego około 30 stwierdzono w Europie Środkowej (w Polsce 10 gatunków).
Lejkowcowate są pająkami znacznych rozmiarów o długich i smukłych odnóżach. Samce osiągają zwykle 8–12 mm, zaś samice 10–14 mm długości. Głowotułów jest żółto-brązowy lub szarobrązowy, z podłużnymi jasnymi pasami. Odwłok ma barwę szarobrązową z podłużnym środkowym wzorem jodełki. Dojrzałe płciowo osobniki można spotkać w lipcu – sierpniu.
Ważną cechą diagnostyczną Agelenidae są kądziołki przędne: ich tylna para jest wydłużona, dwuczłonowa, przy czym segment końcowy jest prawie dwukrotnie dłuższy od nasadowego. Ponadto, Agelenidae mają co najmniej cztery delikatne włosy czuciowe (trichobotria) na górnej powierzchni stóp pierwszej pary nóg. Cecha ta widoczna jest przy użyciu mikroskopu.
Lejkowiec labiryntowy żyje na nasłonecznionych, suchych łąkach, wrzosowiskach, murawach, hałdach, w świetlistych lasach i kamieniołomach; w miejscach porośniętych niską roślinnością zielną i rzadkimi krzewami. W Środkowej Europie i w Polsce jest pospolity i szeroko rozmieszczony.
Agelena labyrinthica buduje bardzo charakterystyczne sieci, rozwieszone wśród traw i niskiej roślinności, zwykle nisko przy gruncie. Płachtowata płaszczyzna łowna przechodzi w lejek, a dalej w rurkę, stanowiącą miejsce ucieczki i czatownię. Ponad powierzchnią rozmieszczony jest labirynt delikatnych nici, nadających sieci trójwymiarowy charakter. Nici te służą do zatrzymywania przelatujących owadów. Gdy zdobycz upada lub ląduje na płaszczyźnie łownej, powoduje jej drgania. Docierają one do pająka, który wybiega z czatowni, chwyta i zabija ofiarę. Mniejsze owady zaplątują się w nici labiryntu ponad płaszczyzną łowną, ale i te pająk jest w stanie wykryć przy pomocy trichobotriów, które reagują na drgania powietrza. Pająk może także bezpośrednio zaatakować wolno przelatujące owady, gdyż jego czas reakcji (160 msek) jest bardzo krótki. Istotną rolę w orientacji odgrywają oczy. Pająk ma ich cztery pary; są zdolne do rozróżniania jasnych i ciemnych obiektów, a oczy przednie środkowe są dodatkowo wrażliwe na światło spolaryzowane.
Na dietę lejkowca składają się głównie błonkówki, chrząszcze, pluskwiaki równoskrzydłe i szarańczaki.
W sezonie rozrodczym, zwykle w połowie lipca, samiec szuka samicy. Gdy znajdzie jej sieć, uderza w nią nogogłaszczkami, powodując wibracje o charakterystycznej sile i częstotliwości. To dla samicy sygnał rozpoznawczy, zdradzający seksualne zamiary samca. Kopulacja odbywa się w czatowni. Mniej więcej miesiąc później samica buduje duży kokon, zawierający 50–130 jaj i zawiesza go w czatowni (lub w jej pobliżu), która pełnić będzie rolę „gniazda”. Ścianki kokonu są wzmocnione nićmi przędzy i zakamuflowane listkami i detritusem. Młode wykluwają się jesienią i zimują w gnieździe, korzystając z zapasów żółtka w odwłoku. Wiosną rozpraszają się i zaczynają samodzielne życie.
Lejkowca labiryntowego łatwo znaleźć – zwłaszcza jego sieci. Można obserwować jego fascynujący sposób polowania i wywabiać go z czatowni powodując delikatne podrażnienia płaszczyzny łownej. To piękny gatunek – z pewnością zasługujący na bohatera roku 2011.
Christoph Hörweg & Marek M. Żabka
