Europese Spin van het Jaar 2006
De Gewone Kameleonspin – Misumena vatia (Clerck 1757)
In 2006 wordt voor het eerst een Europese “Spin van het Jaar” verkozen. De eer is aan de Gewone Kameleonspin –Misumena vatia (Clerck 1757). Zij behoort tot de familie van de Krabspinnen. Die naam dankt de familie vooral aan de krabachtige poten die zijwaarts gericht zijn. De twee voorste paar poten zijn duidelijk langer dan de achterste. De Kameleonspin ondescheidt zich wel van andere inheemse krabspinnen door het bijzondere vermogen om van kleur te kunnen veranderen. De meest voorkomende kleuren zijn geel en wit, maar er zijn ook exemplaren gezien die groenig tot grijsblauw gekleurd waren.
Biologie
De Gewone Kameleonspin is zoals andere krabspinnen een typische “afwachtende” jager. Meestal ligt ze op de loer tussen bloemblaadjes, wachtend op insecten die de bloemen bezoeken. Met haar kleinere achterpoten verankert ze zich, terwijl de sterkere voorpoten opengesperd zijn. Hiermee grijpt de spin razendsnel de nietsvermoedende bloembezoeker en dient tegelijkertijd een gifbeet toe. De prooi wordt meestal op de bloem verorberd door ze via kleine gaatjes leeg te zuigen. Na de maaltijd blijft enkel het lege uitwendige skelet achter.
Dankzij hun vermogen om van kleur te veranderen zijn Kameleonspinnen wonderlijk goed gecamoufleerd op witte en gele bloemen. Enkel volwassen vrouwtjesdieren zijn hiertoe in staat en hebben enkele dagen nodig om het proces te voltooien. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat deze camouflage de spinnen zowel voor hun prooien als voor mogelijke aanvallers vrijwel onzichtbaar maakt.
De volwassen spinnen kunnen van mei tot juli worden gevonden. Het mannetje, dat veel kleiner is, paart met het vrouwtje bij het begin van de zomer. Tijdens het paringsproces vertoeft hij eerst een tijdje op het achterlijf van het vrouwtje om dan tijdens de eigenlijke paringsdaad aan de onderkant ervan te hangen. Het eipakket wordt op een karakteristieke manier verborgen in een blad dat met spinsel wordt dichtgesponnen. De jongen overwinteren tussen bladafval en ontwikkelen zich tot volwassen exemplaar in het volgende jaar.
Leefgebied en verspreiding
De Gewone Kameleonspin is een bewoner van open plaatsen zoals grasland, heideland en velden, maar kan ook worden aangetroffen op zonnige paden, bosranden, braakland en tuinen. In België wordt de spin vooral in het zuiden van het land gevonden, maar ze wordt ook in Vlaanderen aangetroffen. In de Rode Lijst van zeldzame en bedreigde spinnen in Vlaanderen, wordt haar status “kwetsbaar” genoemd. Meldingen (liefst met foto) van de soort zijn zeer welkom (zie contactadres hieronder). In Europa is Misumena verspreid van Scandinavië tot het Middellandse Zeegebied. Ze wordt ook gevonden in het noorden van Azië en Noord-Amerika. De meer dan 40 andere soorten van het genus Misumena zijn typische bewoners van tropische en subtropische gebieden.
Kenmerken en gelijkende soorten
Enkel de volwassen vrouwtjes zijn felgeel of helwit gekleurd. Naast deze twee kleurvarianten worden ook alle schakeringen met groen-witte tinten aangetroffen. Soms zijn de dieren bovendien versierd met twee rode strepen op het achterlijf. De bovenkant van het kopborststuk toont twee zwarte strepen. Het veel kleinere mannetje heeft een donkerbruin kopborststuk en donkere voorpoten. Het achterste gedeelte van het lichaam is geel met een donker kleurenpatroon.
Nog één Belgische spinnensoort is in staat om van kleur te veranderen: Thomisus onustus (Bloemkrabspin). Zij heeft een nog groter kleurbereik en kan van wit over geel tot violet gekleurd zijn. Daarnaast verschilt ze door de twee bulten op haar achterlijf en de zij-ogen die op een kleine verhoging staan. De jongen van Misumena hebben een groenachtige kleur aangezien ze meestal op groene plantdelen zitten. Daardoor kunnen ze mogelijk verward worden met sommige groengekleurde krabspinsoorten zoals Diaea dorsata (Groene Krabspin), Misumenops tricuspidatus (Struikkameleonspin) and Heriaeus graminicola (Haarkrabspin).
Omwille van haar opvallende kleur en variabiliteit, is Misumena vatia onder meer dan 20 verschillende wetenschappelijke namen beschreven geweest! De moderne naamgevingswetenschap bracht deze synoniemen aan het licht.
Oorsprong van de naam
Genusnaam: μισούμενος [misúmenos] (in het Grieks) – gehaat; μισέω [miséo] (Grieks) – haten
Soortnaam: vatius, -a, -um (in het Latijn) – naar buiten gebogen (hier “met gebogen poten”)
European Spider of the Year – ESY
Sinds 2000 kiest een groep van experten uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland een spinnensoort die gedurende een jaar in de belangstelling staat. Na de Waterspin (2001) was het de beurt aan de Tijgerspin (2002), de Kraamwebspin (2003), de Groene Jachtspin (2004) en vorig jaar de Huiszebraspin (2005). De Belgische Arachnologische Vereniging ARABEL was de eerste om het oorspronkelijk Duitstalige project “open te trekken”. Vanaf 2006 wordt een volwaardig Europees “Spin van het Jaar”-project georganiseerd. Dit jaar is Misumena dus de “ambassadeur” van de spinnen van Scandinavië tot het Middellandse Zeegebied en van Ierland tot Hongarije. Men rekent op haar om de fascinerende kant van deze uiterst nuttige dieren tot zijn recht te laten komen.
Peter Jäger, Martin Kreuels & Koen Van Keer
