Europejski Pająk Roku 2016
Kołosz stożkowaty – Cyclosa conica (Pallas, 1772)
Cyclosa conica (Pallas, 1772) należy do rodziny krzyżakowatych (Araneidae), liczącej na świecie 3099 gatunków, z tego 131 znanych jest z Europy, zaś 47 odnotowano w Polsce. Rodzaj Cyclosa, do którego należy tegoroczny bohater, obejmuje tylko 2 gatunki, oba reprezentowane w faunie naszego kraju.
Kołosz stożkowaty jest pospolity w całej Europie, od nizin – po tereny górskie, aż do wysokości 1600 metrów n.p.m. Preferuje świetliste lasy iglaste, gdzie może osiągać znaczne liczebności, ale bywa spotykany także zaroślach, ogrodach i na suchych łąkach.
Podobnie jak zdecydowana większość pająków z rodziny krzyżakowatych, Cyclosa conica buduje sieci łowne, które zawiesza wśród roślin, zwykle nie wyżej niż 1,5 metra nad ziemią. Sieci mają regularny, kolisty kształt, liczne promienie i gęsto utkaną spiralą łowną. W środkowej części znajduje się pionowa struktura z pajęczyny zwana stabilimentum. Jest często oblepiona resztkami roślin i szczątkami ofiar, wśród których siedzi znakomicie zamaskowany pająk. Zaniepokojony wprawia sieć w drgania, co sprawia, że jest jeszcze słabiej widoczny dla potencjalnych drapieżców.
Życiowa aktywność kołosza przypada na okres od marca do października. Kokony jajowe, oplecione żółtawo połyskującymi nićmi, składa latem na gałązkach w pobliżu sieci.
Najważniejszą i łatwo wyróżniającą cechą kołosza jest jego stożkowato zakończony odwłok – stąd nazwa gatunkowa (conica). Płci wykazują dość znaczny dymorfizm. Jego przejawem są głównie różnice w rozmiarach ciała (samice: 6-8 mm, samce: 4-4.5 mm), oraz – podobnie jak u wszystkich pająków – odmienne narządy kopulacyjne. U dojrzałych płciowo samców są nimi zmodyfikowane, buławkowate nogogłaszczki, zaś u samic po brzusznej stronie odwłoka występuje płytka płciową. Jej struktura dopasowanej do męskiego narządu kopulacyjnego jak klucz do zamka.
Ubarwienie kołosza jest raczej kryptyczne (= maskujące), w odcieniach ciemnobrązowych i czarnych. Na grzbietowej stronie odwłoka widoczny jest białawy wzór barwny, zaś po stronie brzusznej – dwie podłużne białe plamy. Nogi są ciemnobrązowe z czarnymi obwódkami.
Głównym powodem wyboru kołosza Europejskim Pająkiem Roku 2016 jest jego osobliwy wygląd oraz charakterystyczna, zaopatrzona w stabilimentum sieć. Cechy te dają nadzieję, że gatunek będzie można łatwo rozpoznać, to zaś przyczyni się do zebrania cennych danych o jego biologii i rozmieszczeniu oraz pozwoli zgromadzić bogatą dokumentację fotograficzną.
Tegorocznego wyboru Europejskiego Pająka Roku dokonało 78 arachnologów z 26 europejskich krajów, a całość byłą koordynowana przez Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu (Natural History Museum in Vienna), Towarzystwo Arachnologiczne (Arachnologische Gesellschaft) i Europejskie Towarzystwo Arachnologiczne (European Society of Arachnology, ESA).
Christoph Hörweg & Marek M. Żabka
Osoba kontaktowa w Polsce
Prof. dr hab. Marek Żabka, E-mail: marek.zabka@uph.edu.pl
