Spider of the year 2024 – PL

Pająk Roku 2024

Tkaniec, Nesticus cellulanus (Clerck, 1757)

Informacje

Tkaniec Nesticus cellulanus (Clerck, 1757) należy do rodziny Nesticidae. Na świecie liczy ona 17 rodzajów i 291 gatunków. W Europie (wraz z Turcją i Kaukazem) stwierdzono 58 gatunków. W Centralnej Europie, w tym w Polsce, występuje tylko rodzaj Nesticus i 1 gatunek – tegoroczny laureat.

Rozmieszczenie, środowisko życia i zagrożenia

Nesticus cellulanus jest szeroko rozpowszechniony w Europie i Turcji. W centralnej części kontynentu występuje do wysokości 800m n.p.m., choć znane są doniesienia z wysokości 1000 m. Gatunek żyje głównie z jaskiniach, tunelach i wyrobiskach górniczych. Nie jest uznawany za zagrożony, ale wg klasyfikacji IUCN (International Union for Conservation of Nature) można go zaliczyć do „narażonych’. Tak jest na przykład w austriackim regionie Carinthia.

W Polsce stwierdzany m.in. w Małopolsce, na Śląsku i w Górach Świętokrzyskich.

Opis

Samice mierzą 3.5–6 mm długości, samce 3–5 mm. Przednia część ciała (głowotułów) jest żółtawa z czarnym, dwukrotnie zwężającym się wzorem pośrodku i ciemnym obrzeżeniem krawędzi. Mostek jest jasnożółty z czarnymi plamkami, odwłok szaro-żółto-białawy z czarnymi plamkami, a nogi żółtawe z czarnymi obwódkami

Miejsce i sposób życia

Gatunek żyje głównie w jaskiniach, tunelach, grotach, sztolniach, wyrobiskach górniczych, starych piwnicach, rzadziej w wilgotnych lasach. Preferuje chłodny i wilgotny mikroklimat. Nie znosi mrozu i dużych wahań temperatur. Zdarza się, że w odpowiednich warunkach żyje w szczelinach skalnych i ziemnych, pod mchem, w dziuplach i starych studniach.

Nesticus cellulanus buduje płachtowatą sieć w otworach i szczelinach skalnych. Nici łowne zwisają poniżej, a ich dolna część pokryta jest regularnymi lepkimi kroplami. Na zaplątane ofiary pająk zarzuca dodatkowe nici, zabija kilkoma ugryzieniami i wciąga na górę. Typowe ofiary to stawonogi chodzące po ziemi lub po ścianach. Są nimi głównie owady.

Zachowania rozrodcze cechuje kilka osobliwości. Kopulację poprzedzają zaloty. W ich trakcie samiec uderza nogami w sieć samicy, rozpoznaje ją i łagodzi agresywne zachowania. Kopulacja trwa kilka minut, w jej trakcie partnerzy wiszą na sieci, a samica pomaga samcowi wprowadzić aparaty kopulacyjne w otwory płytki płciowej.

Jaja są okrągłe i otoczone czerwonawo-żółtawym kokonem, który samica nosi przyczepione do kądziołków. Tuż przed wykluciem zawiesza je na sieci.

Z racji stabilnych warunków życia, okres dojrzewania i rozrodu rozciąga się w czasie, więc wszystkie stadia rozwojowe można spotkać jednocześnie przez cały rok, choć w lecie dorosłych jest najwięcej.

Podobne gatunki

Nesticus cellulanus można pomylić ze znacznie rzadszym gatunkiem jaskiniowym – Kryptonesticus eremita z tej samej rodziny. Ten drugi jest jednak jaśniej ubarwiony, a ciemny środkowy wzór, który u N. cellulanus biegnie na całej długości głowotułowia, u K. eremita zwęża się tu tyłowi albo zanika. Zważywszy na osobniczą zmienność, rozpoznanie obu gatunków wymaga analizy genitaliów i/lub DNA.

Dlaczego Nesticus cellulanus został tegorocznym zwycięzcą?

Tegoroczny wybór jest efektem współpracy arachnologów i Stowarzyszenia Niemieckich Speleologów, którzy wytypowali kandydaturę. Została ona zatwierdzona przez “Spider Jury”, składające się a 84 arachnologów z 27 europejskich krajów.

Wybór jest również wyrazem zainteresowania fauną jaskiń i innych podziemnych ekosystemów, a zwłaszcza ich mniej znanymi zwierzętami. Ma też pomóc w ochronie rzadkich i zagrożonych gatunków i ich środowisk.

Współpraca ze speleologami daje nadzieje na uzyskanie kolejnych danych o biologii i rozmieszczeniu gatunku.

Koordynatorem projektu jest Natural History Museum Vienna, we współpracy z Arachnological Society (AraGes) i European Society of Arachnology (ESA).

Christoph Hörweg

Tłumaczenie na język polski i redakcja tekstu: prof. dr hab. Marek Żabka