Europejski Pająk Roku 2018
Zyzuś tłuścioch – Steatoda bipunctata (Linnaeus, 1758)
Steatoda bipunctata (Linnaeus, 1758) należy do rodziny omatnikowatych (Theridiidae), liczącej w świecie ponad 2500 gatunków, z czego 228 występuje w Środkowej Europie, a 63 w Polsce. Są to pająki małych i średnich rozmiarów, zwykle 3-8 mm długości (bez odnóży). Kształt ciała jest zróżnicowany, ale większość gatunków ma kulisty odwłok i cienkie, delikatne nogi. Na stopach mogą występować grzebykowate włosy. Ubarwienie jest zwykle czarne lub brązowe, ale zdarzają się też gatunki z wyraźnym wzorem barwnym.
Omatnikowate budują nieregularne i chaotyczne sieci, czasami w kształcie dzwonu. Nici łączące z podłożem są lepkie i na tyle mocne, że są w stanie złowić duże ofiary, np. skorpiony. Do najbardziej znanych omatników nalezą gatunki z rodzaju Latrodectus – rozmieszczone w ciepłych rejonach świata, Są wśród nich amerykańska czarna wdowa (Latrodectus mactans), australijski redback spider (Latrodectus hasselti) i żyjący w południowej Europie Latrodectus tredecimguttatus, zwany czasami czarnym wilkiem. Jad gatunków z rodzaju Latrodectus jest silnie toksyczny, a nawet zabójczy dla człowieka. Wiele gatunków osnówików żyje w sąsiedztwie człowieka; jest wśród nich również tegoroczny zwycięzca.
Steatoda bipunctata (zyzuś tłuścioch) występuje we wszystkich krajach Europy – od nizin – po wysokość 800 metrów choć w Alpach są docierają do 2000 m. Gatunek jest często spotykany na budynkach, pod parapetami i okiennicami. Może przeżyć w suchych pomieszczeniach mieszkań, w szafach, kredensach, na regałach z książkami. Żyją też w ogródkach, wśród kwiatów i krzewów, pod korą drzew, wśród kamieni czy starych desek. Samice zyzusia tłuściocha mierzą 4,5–7 mm, samce od 4 do 5,5 mm. Ciało jest lekko spłaszczone, brązowo-czarne, z jasnym paskiem środkowym, szerszą obwódką z przodu odwłoka i z lekkim woskowatym połyskiem. Na powierzchni odwłoka widoczne są 4 ciemne dołkowate punkty – tak zwane apodemy, do których przymocowane są mięśnie odpowiedzialne za skurcze serca. W porównaniu innymi omatnikowatymi, nogi zyzusia są dość krótkie, brązowe, z czarnymi obwódkami.
Steatoda bipunctata buduje trójwymiarowe sieci – najczęściej w kątach i podobnych niszowatych zagłębieniach. Zwykle można wyróżnić płachtowatą płaszczyznę, przymocowaną pionowymi i poziomymi nićmi. Nici łowne skierowane są w dół, a na ich końcach znajdują się krople kleistej substancji. Ofiary przyklejają się do niej, odrywa nić od podłoża, zawisając bezbronnie w powietrzu. Zaalarmowany zyzuś wybiega ze swej szczelinowatej kryjówki na peryferiach sieci, omotuje ofiarę i zabija jadem. Często łowione są duże owady, a nawet pająki domowe z rodzaju Tegenaria.
W sąsiedztwie człowieka zyzusia można spotkać przez cały rok, choć samce zwykle tylko w okresie rozrodu (czerwiec – październik). W poszukiwaniu partnerek, samce wytwarzają ćwierkające dźwięki poprzez pocieranie o siebie przedniej krawędzi odwłoka i tylnej części głowotułowia. Ma to zachęcić samicę do wyjścia z kryjówki i do kopulacji. Okres zelotów przypada na jesien, choć zdarzają się i wiosenni kochankowie. Samice składają 50-100 różowawych jaj i oplatają je białym kokonem, który zawieszają na sieci.
Steatoda bipunctata bywa mylona z pokrewnym gatunkiem, Steatoda castanea. Oba żyją w tym samym środowisku, ale ten drugi jest nieco jaśniejszy i spotykany wiosną.
Tegoroczny zwycięzca został wybrany z kilku powodów. Po pierwsze, jest gatunkiem pospolitym i towarzyszącym człowiekowi. Po drugie, jest przykładem na to jak bliscy krewniacy (Steatoda i Latrodectus) mogą różnić się toksycznością jadu. Po trzecie, Steatoda bipunctata bywa często mylona z gatunkami rodzaju Latrodectus i być może tegoroczny wybór pozwoli je w końcu dobrze odróżniać. Wreszcie, po czwarte, strydulacja (ćwierkanie”) samców – to cecha u pająków dość rzadka i zasługujaca na uwagę.
Przedstawiając tegorocznego laureata, mamy nadzieję uzyskać więcej danych o jego o jego biologii i rozmieszczeniu.
Wyboru Europejskiego Pająka Roku 2018 dokonało 83 arachnologów z 26 krajów Europy. Koordynatorem projektu było Natural History Museum Vienna, Arachnologische Gesellschaft (AraGes) i the European Society of Arachnology (ESA).
Christoph Hörweg & Marek Żabka
